LIA LIQOKELI
CONVERSATION & A POEM
Born in 1986, in Khevsureti, a high mountainous region of Georgia with close to 50 inhabitants, Lia Liqokeli is a poet with a breath-taking voice at the forefront of contemporary Georgian poetry. Liqokeli took to writing at the age of twenty five and her first texts were published in the journal Literaturuli Palitra. She is the recipient of the literary award SABA and the winner of the literary contest TSERO in 2014, 2015 and 2017. Liqokeli is a recipient of the Tsinandali Grant in Poetry in 2016. She has published several books of poetry such as Laughter of Devi’s Wife, 2013 and Gogoobis Kanoni (The Laws of Girlhood), 2016. Laughter of Devi’s Wife has been translated in Swedish and published by the Publishing House Smockadoll.
Originally published on February 15, 2021
Salome Kokoladze: I was listening to a podcast the other day, where they talked about heartbeats of various animals. For some reason, I couldn’t believe that a blue whale’s heart only beats 10 times per minute. What would excitement or anxiety feel for an organism like this? I am thinking of all this, because your poetry reminds me of a blue whale’s heartbeat in a way. It is different from the Georgian literary past, which so often depends on emotionally intense, affective states of being, whether it is the hagiography of the 5th century or the symbolist lyricism of the 20th century. Could you talk about the heartbeat of your poems? Does the perception of time in your poetry have to do with you growing up in Khevsureti?
Lia Liqokeli: For me, and probably for everyone, time is not homogenous. Sometimes I feel like I live in a capsule carried and yanked around by a stream. In the capsule things can happen too quickly, with a dizzying speed. In these moments, it feels like I live more than I could have lived in any particular moment. And then sometimes, time seems to stop completely, and I experience the accumulated life, happenings without a beginning or an end. From this moment, I become a sort of a laboratory, where all I have gathered goes under a microscope. There, everything will be divided and sorted in its tiniest detail. If I talk about the heartbeat of my poems, I could call it a broken-down affect, emotional rhythm manifested in a nonstandard time. It seems like I stretch my experiences like strings and because of this, the distance between ‘beats’ increases.
I do not know what the reason for my disjointed sense of time could be. Maybe, the reason is the place, where I grew up. The place, which is quite deceitful and cruel in a sense — life carries on slowly and peacefully, but at the same time, it is burdened with daily routine consisting of various trivialities, which eat up your private time and space with no remorse. There, you cannot find even a corner without this routine or harsh, fixed rules. To survive, you need determination — you fight it all, or sometimes escape, hide, crawl into a capsule to save yourself and your time.
SK: In your poems, whether it is your mother, grandmother, or your grandmother’s cast iron, everyone is real and down to earth with their dreams or lack of dreams, with or without love, with tiredness, mistakes, or weaknesses. Your poems “Birth a Child” and “My Mother Daughter” show well the reality beyond grand, trite concepts of ‘motherhood’ or ‘womanhood’ as well as ephemerality of heroes. Do you think, to yearn for grandiosity or heroism (for a mother, or a woman), means to lose empathy for your own self and for others?
LL: When my mother decided to birth me, she also put a death mark on me — this is how I interpret my birth, my life. And this is what I talk about, every time an image of a mother appears in my texts. This is a doomed and an impossible destiny for both, the one who births and the one who is birthed. In “My Mother Daughter” I inverted the roles — I become my mother’s mother, and in this way, I pay her back, not just because she gave birth to me and let me live, but also because she determined my ending.
We are in this life, making a fire, covering it with our hands to save it from winds, but we know exactly that it will die out and this was decided when we started the fire. Our ‘heroism’ resembles frail cries, it resembles waving our hands in the wind, and beautiful, but doomed dance around the fire. In reality, there is no other way: this is how the law of existence was written, this is how we birthed each other, named each other, so that the wind would steal it all eventually. And this is what unites as well as separates us the most, till the end of time.
SK: Sometimes you look at life from an animal’s perspective. In poems, “How I Fell in Love With a Crow”, “We Had a Dog” and “Hunting a Duck”, the narrator and animals’ worldviews and bodies are interconnected, which makes the inner or outer worlds of the narrator more tangible. Do animals bring us closer to our subconscious? Could you talk about the writing process of one of these poems?
LL: For me it is very important to experience connectedness with everything organic or inorganic, some kind of absolute empathy. This unity also produces alienation. Sometimes it is incomprehensible how my body, I, my life exist separately from one another, how we could be so inscrutable to each other as parts and as a whole. This is where poetry appears in a form of closing your eyes, breathing and going deeper. It feels like descending a fishing pole into dark, impenetrable birth waters, where we — everything and everyone — come from. And then I emerge from there in everyone’s image, which slightly explains and clarifies the impossible: to be an individual and to be one with the world at the same time. Maybe it is when I am the most ‘naked’, or when I lift a crow’s wings out of those waters, or I turn into a duck, into another human being, or when I become a faceless, trivial object, that language is born.
“Hunting a Duck” is a very important text for me. It is badly written — I know this now and won’t go into detail — but it is there that my inner world unfolds most accurately. I wrote this poem during early Spring, in Khevsureti, when the ground frees itself from Winter, wakes up and gets ready to create life. I gazed at river banks, slightly colored floodplains when this one scene from my childhood came to me — my dad is bringing a hunted duck home, a wild duck shot as it had been flying over a riverbank; my mom is worried and complains, “do not kill ducks”; then she sits down, and starts removing feathers from the animal, her tears drop on her knees and the colorful feathers scatter through the whole house. This is how I remember her face — mother, she who births all and cries for all at the same time. This is how this poem was written. I was writing it for a month or so and I was suffering from it — as if I was also born in the floodplains of early Spring; when the earth awakened, it propelled me up and as I flew over the river, before I could say anything, before I could speak, I was hunted. Then, the one who birthed me, rested me on her knees removing my feathers and bullets as she wept — she was the earth itself, the mourner, and the hunter all at once.
ლია ლიქოკელი, თანამედროვე ქართული პოეზიის ერთერთი მოწინავე ხმა, დაიბადა 1986 წელს ხევსურეთში. ლიქოკელმა ლექსების წერა ოცდახუთი წლის ასაკში დაიწყო და მისი თავდაპირველი ნაშრომები გამოქვეყნდა ჟურნალ ლიტერატურულ პალიტრაში. ლიქოკელი არის ლიტერატურული პრემია საბას მფლობელი და ასევე ლიტერატურული კონკურსი წეროს გამარჯვებული 2014, 2015 და 2017 წლებში. მისი ლექსების კრებული „დევის ცოლის სიცილი“ გამოქვეყნდა გამომცემლობა საუნჯეს მიერ 2013 წელს და ასევე წიგნის თარგმანი გამოქვეყნდა შვედეთში გამომცემლობა Smockadoll-ის მიერ. ლიქოკელის წიგნი „გოგოობის კანონი“ ქარჩხაძის გამომცომლობამ გამოაქვეყნა 2016 წელს.
სალომე ქოქოლაძე: ამასწინად რადიოს ვუსმენდი, სადაც სხვადასხვა ცხოველის გულისცემაზე საუბრობდნენ. რატომღაც ვერასდროს წარმოვიდგენდი, რომ, მაგალითად ლურჯი ვეშაპის გული წუთში მხოლოდ 10-ჯერ სცემს. რას უნდა ნიშნავდეს აჟიტირება, აღშფოთება ასეთი ორგანიზმისთვის? თქვენი პოეზია ვეშაპის ნელ გულისცემას მაგონებს. ის ქართული ლიტერატურული წარსულისგან განსხვავდება, რომელიც ხშირად ემოციურად მოზღვავებულ, აფექტის მდგომარეობას ასახავს, იქნება ეს მე-5-ე საუკუნის ჰაგიოგრაფიული ნაწარმოებები თუ მე-20-ე საუკუნის სიმბოლისტური ლირიზმი. თუ შეგიძლიათ თქვენი ლექსების გულისცემაზე რომ ილაპარაკოთ? არის თუ არა დროის აღქმა თქვენს პოეზიაში დაკავშირებული იმასთან თუ როგორ გადის დრო ხევსურეთში, სადაც თქვენ გაიზარდეთ?
ლია ლიქოკელი: ჩემი დრო, და ალბათ ასეა ყველა — ერთგვაროვანი არ არის. მაქვს ხოლმე გრძნობა, რომ ცალკე კაფსულაში ვცხოვრობ, რომელსაც მთავარი დინება მიაქანებს და აქეთ-იქით ახეთქებს. ამ კაფსულაში ზოგჯერ თავბრუდამხვევი სისწრაფით ხდება ყველაფერი, ამ დროს თითქოს ბევრად მეტს ვცხოვრობ, ვიდრე კონკრეტულ პერიოდში მოესწრებოდა, მერე კი უცებ დრო სრულიად ჩერდება და მოგროვებულ ცხოვრებას, მოვლენებს უკვე უდროოდ, დასაწყისის და დასასრულის გარეშე განვიცდი. ამ მომენტიდან თითქოს ერთგვარ ლაბორატორიად ვიქცევი, სადაც ყველაფერი, რაც შემიკრებია, მიკროსკოპის ქვეშ გაივლის, უმცირეს დეტალებამდე გაირჩევა და გადანაწილდება. ჩემი ლექსების გულისცემაზე თუ ვილაპარაკებ, შეიძლება ითქვას, ეს არის დანაწევრებული აფექტი, არასტანდარტულ დროში გადაყვანილი ემოციური რიტმი, თითქოს ჩემს განცდებს სიმებივით ვჭიმავ და ამის ხარჯზე იზრდება მანძილი „დარტყმებს“ შორის. არ ვიცი, რა შეიძლება იყოს ჩემი დროის ასე დანაწევრების მიზეზი. შეიძლება მართლაც ის ადგილი, სადაც გავიზარდე, რომელიც საკმაოდ მატყუარა და სასტიკია ამ კუთხით — ცხოვრება ერთი შეხედვით ძალიან ნელა და მშვიდად მიედინება, და ამავე დროს, საშინლად დატვირთულია მძიმე ყოველდღიური რუტინით, რომელიც ბევრი წვრილმანისგან შედგება, დაუნანებლად ჭამს შენს პირად დროსა და სივრცეს, და არასოდეს არის ადგილი, სადაც ჩამოჯდები ამ რუტინისა და ძალიან მკაცრი, განსაზღვრული წესების მიღმა. ამის მოსახერხებლად ძალისხმევაა საჭირო — უნდა შეებრძოლო, ზოგჯერ კი უბრალოდ გაიპარო, დაიმალო, კაფსულაში შეძვრე და ისე გადაარჩინო შენი დრო და საკუთარი თავი.
სქ: თქვენს ლექსებში დედა იქნება, ბებია, თუ ბებიის ნახშირის უთო, ყველა ხორცშესხმულია, თავიანთი ოცნებებით თუ ოცნებებ-მოკლულნი, სიყვარულით თუ სიყვარულს მიღმა, დაღლით, შეცდომებით თუ სისუსტეებით. „გააჩინე შვილი”და „ჩემი შვილი დედაჩემი“ განსაკუთრებით კარგად გვაჩვენებს ბუმბერაზი და გაცვეთილი კონცეფციების მიღმა არსებულ რეალობას და გმირობის ეფემერულობას. თქვენი აზრით გმირობისკენ/რაინდობისკენ სწრაფვა (დედისთვის და ზოგადად ქალისთვის) არის თუ არა საკუთარი თავის მიმართ, სხვების მიმართ თანამგრძნობელობის დაკარგვის გზა?
ლლ: როცა დედაჩემმა ჩემი გაჩენა გადაწყვიტა, ამით შუბლზე სიკვდილის ნიშანიც დამადო — ასე აღვიქვამ ჩემს დაბადებას, სიცოცხლეს, და ამაზე ვლაპარაკობ ყოველთვის, როცა ტექსტში დედის სახე ჩნდება. ჩემთვის ეს არის განწირული მოქმედება, შეუძლებლის მცდელობა, თანაც ორივე მხრიდან — ვინც ბადებს და ვისაც ბადებენ. „ჩემი შვილი დედაჩემი“ არის ლექსი, სადაც შევაბრუნე კიდეც, როლები გავცვალეთ — მე ვხდები ჩემი დედის დედა, და ამით თითქოს სამაგიეროც გადავუხადე, არა მხოლოდ იმისთვის, რომ დამბადა, მაცოცხლა და გადამარჩინა, იმისთვისაც, რომ ჩემი დასასრული გადაწყვიტა. ჩვენ ვდგავართ ცხოვრებაში, ვანთებთ ცეცხლს, და სასოწარკვეთილები ვაფარებთ მერე ხელებს, რომ ქარისგან დავიცვათ, თუმცა ზუსტად ვიცით, რომ აუცილებლად ჩაგვიქრება და ეს სწორედ მაშინ გადაწყდა, როცა კოცონი გავაჩაღეთ. ჩვენი „გმირობა“ უღონო ტირილს ჰგავს, ქარში ხელების ქნევას და მშვენიერ, მაგრამ განწირულ ცეკვას კოცონის გარშემო, სინამდვილეში სხვა გზა უბრალოდ არ გვქონია: ასე დაიწერა ჩვენი არსებობის კანონი, ასე გავაჩინეთ ერთმანეთი, ასე დავარქვით სახელები, რომლებსაც მერე ქარი გაიტაცებდა, და ეს არის ის, რაც ყველაზე მეტად გვაერთიანებს და გვაშორებს კიდეც ერთმანეთს, თანაც სამუდამოდ.
სქ: თქვენ ხანდახან ცხოველის თვალით უყურებთ სამყაროს. „როგორ შემიყვარდა ყვავი“, „ჩვენ გვყავდა ძაღლი“ და „ნადირობა იხვზე“, ამ ლექსებში მთხრობელის და ცხოველის ხედვა თუ სხეული ურთიერთდამოკიდებულია, რაც ადამიანის (პოეტის) შინაგან თუ გარე სამყაროს თითქოს უფრო ხელშესახებს ხდის. რატომ გვაახლოებენ ცხოველები ჩვენს ქვეცნობიერთან? და ამ რომელიმე ლექსის დაწერის პროცესი შეგიძლიათ რომ აღწეროთ?
ლლ: ჩემთვის მთავარი შეგრძნება არის სამყაროსთან სრული ერთიანობის განცდა, ყველა ცოცხალთან და არაცოცხალთან თანაზიარობის, რაღაც აბსოლუტური ემპათია. ეს ერთიანობა ამავე დროს დიდ გაუცხოებას წარმოშობს, ზოგჯერ სრულიად გაუგებარი ხდება, როგორ არსებობს დამოუკიდებლად ჩემი სხეული, ჩემი თავი, ჩემი ცხოვრება, როგორ შეიძლება ასე გაუგებრები ვიყოთ ერთმანეთისთვის ნაწილი და მთელი. აქ პოეზია შემოდის, როგორც თვალების დახუჭვა, ჩასუნთქვა და ჩაღრმავება. როგორც ანკესის ჩაშვება ბნელ, გაუვალ დაბადების წყლებში, საიდანაც წარმოვიშობით ჩვენ — ყველა და ყველაფერი, და ამოვდივარ შემდეგ იქიდან ყველა სახით, რომელიც ოდნავ მაინც ახსნის და გააცხადებს შეუძლებელს: ვიყო მე და ვიყო ყველაფერი. იქნებ ამიტომ ხდება ასე, რომ როცა ყველაზე „შიშველი“ ვარ, ან ყვავის ფრთები ამომყვება იმ წყლებიდან, ან იხვად ვიქცევი, ან სრულიად სხვა ადამიანად, ანაც რომელიმე უსახურ, უმნიშვნელო საგნად და იბადება ენა, რომელსაც ყველაზე ზუსტად შეუძლია მოიცვას, რასაც ვგრძნობ, რაც გავიგე.
„ნადირობა იხვზე“ ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანი ტექსტია. მართალია, ცუდად დაწერილი — ახლა ეს ვიცი, თუმცა მასში აღარ ჩავერევი, — მაგრამ სწორედ ის, სადაც ძალიან ზუსტად გაიშლება ჩემი შინაგანი სხეულის გამოცდილება. ეს ლექსი ადრეულ გაზაფხულზე ჩაისახა, ხევსურეთში ყოფნის დროს, როცა მიწა ზამთრისგან თავისუფლდება, იღვიძებს და სიცოცხლის დასაბადებლად ემზადება.
მდინარის ნაპირებს, ოდნავ ფერშეცვლილ, შემწვანებულ ჭალებს გავყურებდი, როცა ერთი კადრი ამომიტივტივდა ადრეული ბავშვობიდან — მამაჩემს მოკლული იხვი მოაქვს სახლში, მდინარის პირას მონადირებული გადამფრენი ველური იხვი, და დედაჩემი წუხს, ეჩხუბება — „ნუ ხოცავთ იხვებს“, და ჯდება მერე, იწყებს იხვისთვის ბუმბულის გაცლას, მუხლებზე ცრემლი ეწვეთება და მთელ სახლში იფანტება იხვის ფერადი ბუმბული. ასეთი მახსოვს მისი სახე — დედა, დამბადებელი, და ყველა ცოცხალის დამტირებელი ამავე დროს. ასე გაჩნდა ლექსი. დაახლოებით ერთი თვე ვწერდი და ძალიან ვიტანჯებოდი — თითქოს ასე დავიბადე მეც, ადრეული გაზაფხულის ჭალებში, გაიღვიძა მიწამ და ამომისროლა, და მდინარის თავზე რომ გადავიფრინე, სანამ რამის თქმას, ენის ამოდგმას მოვასწრებდი, მესროლეს. მერე კი მუხლებზე ჩამოსვენებულს მაცლიდა ბუმბულს, სხეულში შერჩენილ ტყვიებს მაძრობდა და დამტიროდა სწორედ ის, ვინც გამაჩინა — თავად მიწა, თავად დამბადებელი და თავადვე დამტირებელი და მკვლელი.
HOW I FELL IN LOVE WITH A CROW
Let me have a seat, so I can tell you
how I fell in love with a crow.
I want you to know that this story is not amusing.
I wasn’t so transparent back then.
All winter I looked at the ground
and thought that the snow emerges out of the ground.
All winter I looked at the snow
and thought that the sky emerges out of the snow.
Then my eyes got ill.
They became anguished patients.
I looked at them and thought they were dying.
They looked at me and thought I was dying.
I fed my eyes some honey and took them for a walk.
My eyes filled me with snow and they took me for a walk.
This is how we met.
He was sitting at the edge of the sky.
He was walking naked trees — the crooked hands of winter.
He was flying along the traces of the sunset
pecking leftovers of the light in the sky.
Then I went home, announced that I fell in love
and that I am moving in with him.
Father yelled at me.
Mother cried, told me I wouldn’t be able to take it,
the crow life is not for me,
but when I asked which life is for me,
she couldn’t respond.
Then three nights followed one another with no intervals.
He — the center of my life, black crow —
was swaying on the wire in front of the house and cawed.
As you’d expect, I packed my suitcase and escaped from a window.
I left a letter
and a phone number for our new apartment — tree,
This is how it all started.
Flying wasn’t too hard –
I am a fast learner.
Sleeplessness bothers me still and at night I practice cawing.
I wear colorful dresses,
but the crow thinks they don’t go well with the winter landscape
and the crow life.
When we fight, I jump from a tree,
but my crow has warned all the bridges,
and they catch me in the air
as long as I don’t jump straight into the sky.
On weekends, from time to time, we fly out of town
and listen to the silence of abandoned houses.
Then we descend into a meadow
and my black crow
pecks love tides off my spine.
I know he worries that we have no children
and tries not to let me know.
But sometimes, as he faces away,
a grey feather trembles on his neck.
That is when I wrap my arms around him,
put his feathers on my shoulders
and as roaming lone trees
sing in meadows about crying
crows who are in love,
we dance.
Why have I become like this?
Why have I lost all my colors?
I don’t know, that’s life.
Soon starts the seasonal disease of my eyes –
– Spring rains.
During this time, I want to sit down and talk to someone.
And I spend all my days in flight recounting
how I fell in love
with a crow — a black, lonesome speck in the winter sky.
Poem translated from Georgian by Salome Kokoladze
როგორ შემიყვარდა ყვავი
მოდი, სადმე ჩამოვჯდები და მოგიყვებით,
როგორ შემიყვარდა ყვავი.
მინდა იცოდეთ, რომ ეს სასაცილო არ არის.
მაშინ ასე გამჭვირვალე არ ვიყავი.
მთელი ზამთარი ვუყურებდი მიწას
და ვფიქრობდი, რომ მიწიდან ამოდის თოვლი.
მთელი ზამთარი ვუყურებდი თოვლს
და ვფიქრობდი, რომ თოვლიდან ამოდის ცა.
მერე თვალები გამიცივდა.
ისინი იყვნენ ჭირვეული ავადმყოფები.
ვუყურებდი და ვფიქრობდი, რომ კვდებიან.
მიყურებდნენ და ფიქრობდნენ, რომ ვკვდები.
თვალებს თაფლს ვაჭმევდი და ისე ვასეირნებდი.
თვალები თოვლით მავსებდნენ და ისე მასეირნებდნენ.
ასე შევხვდით.
ის ცის კიდეზე იჯდა
და ზამთრის ხელებად დაგრეხილ შიშველ ხეებს ასეირნებდა.
ის ჩავლილი მზის კვალზე დაფრინავდა
და ცას შერჩენილ მზის ნამცეცებს კენკავდა.
სახლში შევედი და ვთქვი, რომ შემიყვარდა
და უნდა გავყვე.
მამაჩემმა მიყვირა.
დედაჩემმა იტირა და მითხრა, რომ ვერ გავძლებ,
რომ ჩემთვის არ არის ყვავური ცხოვრება,
მაგრამ როცა ვკითხე, მაშ რომელი ცხოვრებაა ჩემთვის,
ვერაფერი მიპასუხა.
სამი გრძელი ღამე გადაება ერთმანეთს მერე გაუთენებლად.
სახლის წინ მავთულზე ქანაობდა და ჩხაოდა
ჩემი ცხოვრების მთავარი შავი ყვავი.
ჩავალაგე ჩემოდანი და ფანჯრიდან გადავძვერი, როგორც წესია.
დავტოვე წერილი, როგორც წესია
და ჩვენი ახალი საცხოვრებელი ხის ტელეფონის ნომერი.
ასე დავიწყეთ.
ფრენა არ გამჭირვებია -
ნიჭიერი ვარ და ყველაფერს ადვილად ვითვისებ.
უძილობა ისევ მაწუხებს და ღამღამობით ჩხავილში ვვარჯიშობ.
ჯერჯერობით ისევ ფერად კაბებს ვიცვამ,
თუმცა ყვავი ფიქრობს, რომ ზამთრის პეიზაჟს
და ყვავურ ცხოვრებას ეს არ შეეფერება.
როცა ვჩხუბობთ, რომელიმე ხიდიდან ვხტები,
მაგრამ ჩემს ყვავს ყველა ხიდი გაფრთხილებული ჰყავს
და ისინიც ჰაერში მიჭრენ.
მთავარია, ცაში არ გადავხტე.
ზოგჯერ შაბათ-კვირას ქალაქგარეთ მივფრინავთ
და მიტოვებული სახლების სიჩუმეს ვუსმენთ.
მერე სადმე მინდორზე ვეშვებით
და ჩემი შავი ყვავი
ხერხემალზე სიყვარულის ჟრუანტელს მიკენკავს.
ვიცი, განიცდის, შვილები რომ არ გვყავს,
და ცდილობს, არ მაგრძნობინოს.
თუმცა ზოგჯერ ზურგშექცეულს
ყელთან რუხი ბუმბული უთრთის.
ამ დროს ხელებს ვხვევ,
მის ფრთებს მხრებზე ვიწყობ
და სანამ მოხეტიალე მარტოხელა ხეები
ტრიალ მინდვრებში მტირალ
შეყვარებულ ყვავებზე მღერიან,
ჩვენ ვცეკვავთ.
ასე რატომ გავხდი?
ასე რატომ გავხუნდი?
რა ვიცი, ასეთია ცხოვრება.
ახლა მალე დაიწყება ჩემი თვალების სეზონური ავადმყოფობა -
გაზაფხულის წვიმები.
ამ დროს მინდება, სადმე ჩამოვჯდე და ვინმეს ველაპარაკო,
და მთელი დღეები დავფრინავ და ვყვები,
როგორ შემიყვარდა
შავი, მარტოხელა წერტილი ზამთრის ცაზე.
